पुराण विषय अनुक्रमणिका PURAANIC SUBJECT INDEX (From Goajaka - Chandrabhaanu) Radha Gupta, Suman Agarwal & Vipin Kumar Goajaka - Gopa ( words like Gokarna, Gokula, Gotra, Godaavari, Gopa etc) Gopa - Gomati ( Gopaala, Gopaalaka, Gopi, Gobhila, Gomati etc.) Gomati - Govardhana ( Gomukha, Golaka, Goloka, Govardhana etc. ) Govardhana - Gau ( Govinda, Gau/cow etc.) Gau - Gautama (Gau / cow etc. ) Gautama - Gauri ( Gautama, Gautami, Gauramukha, Gauri etc.) Gauri - Grahana (Granthi / knot, Graha/planet, Grahana / eclipse etc.) Grahee - Ghantaanaada (Graama / village / note, Graamani, Graaha / corcodile, Ghata / pitcher, Ghatotkacha, Ghantaa etc.) Ghantaanaada - Ghorakhanaka (Ghrita / butter, Ghritaachi etc. ) Ghosha - Chakra (Ghosha / sound, Chakra / cycle etc. ) Chakra - Chanda ( Chakrapaani, Chakravaak, Chakravarti, Chakshu / eye, Chanda etc.) Chanda - Chandikaa (Chanda / harsh, Chanda - Munda, Chandaala, Chandikaa etc.) Chandikaa - Chaturdashi (Chandi / Chandee, Chatuh, Chaturdashi etc.) Chaturdashi - Chandra ( Chaturvyuha, Chandana / sandal, Chandra / moon etc. ) Chandra - Chandrabhaanu ( Chandrakaanta, Chandragupta, Chandraprabha, Chandrabhaagaa etc. )
|
|
Puraanic contexts of words like Granthi / knot, Graha/planet, Grahana / eclipse etc. are given here. ग्रन्थ कूर्म १.२५.४१( सावर्णि द्वारा महादेव की आराधना से ग्रन्थकारत्व प्राप्ति का उल्लेख ), लक्ष्मीनारायण ४.१०१.१३१ ( कृष्ण - पत्नी चारणी के पुत्र - पुत्री युगल में ग्रन्थवित् का उल्लेख ) ।g grantha ग्रन्थि भागवत ५.५.८ ( पुरुष और स्त्री के मिथुनीभाव के हृदय ग्रन्थि होने का कथन , हृदय ग्रन्थि काटने के उपाय का कथन ), स्कन्द ५.३.१४६.९१ ( अस्माहक तीर्थ में स्नान के पश्चात् दर्भ ग्रन्थि आदि बांधने का निर्देश ), लक्ष्मीनारायण २.२४६.६२ ( हृदय ग्रन्थि शून्य करने पर ही ब्रह्म ग्रन्थि जानने का उल्लेख ) । granthi/granthee ग्रसन मत्स्य १४८.३८ ( तारक - सेनानी ), १५०.१ ( ग्रसन दैत्य के साथ यम का युद्ध ), १५१.३६ ( विष्णु के चक्र से ग्रसन के छिन्न - मस्तक होने का उल्लेख ), स्कन्द १.२.१६.७ ( तारक - सेनानी ग्रसन दैत्य का युद्धार्थ उपक्रम, ध्वज व वाहन का कथन ), १.२.१७.१७ ( देव - दानव युद्ध में यम व ग्रसन का द्वन्द्व युद्ध, यम की पराजय का वर्णन ) । grasana
ग्रह अग्नि
५१.११
( ग्रहों की प्रतिमाओं के लक्षण-
शुक्रः कुण्ड्यक्षमाली स्यात् किङ्किणीसूत्रवाञ्छनिः ।अर्द्धचन्द्रधरो राहुः केतुः
खड्गी च दीपभृत् ।।
),
१२०.६
( ग्रहों की परस्पर दूरी का कथन
-
द्विलक्षाद्भाद्बुधश्चास्ते बुधाच्छुक्रो द्विलक्षतः ।
द्विलक्षेण कुजः शुक्राद्भौमाद्द्विलक्षतो गुरुः ॥
),
१२०.३३
( ग्रहों के रथों का वर्णन-रथस्त्रिचक्रः
सोमस्य कुन्दाभास्तस्य वाजिनः॥वामदक्षिणतो युक्ता दश तेन चरत्यसौ ।
),
१२१.७८
( ज्योतिष में ग्रहदशा का विचार
-
दशा सूर्यस्य षष्ठाब्दा इन्दोः पञ्चदशैव तु ।अष्टौ वर्षाणि भौमस्य दशसप्तदशा बुधे ॥
),
१२३.२
( क से ह तक वर्णों के ग्रह - स्वामियों का उल्लेख-कादिहान्ता
भौमरवी ज्ञसोमौ गुरुभार्गवौ ।
),
१२५.२९
(
तिथियोग से
ग्रहों के युद्ध पर प्रभाव का कथन-कुजेन
कलहं विद्याद्बुधः कामाय वै गुरुः ॥
),
१२५.३९
( ग्रहों द्वारा वर्णमाला के अष्ट वर्गों के स्वामित्व तथा ग्रह - वाहनों का कथन-
अकचटतपयशा वर्गाः सूर्यादयो ग्रहाः ।
),
१२७.३
( जन्म राशि तथा लग्न से अन्य स्थानों में स्थित ग्रहों के शुभाशुभ का कथन
-
चन्द्रशुक्रौ च जन्मस्थ्यौ वर्जितौ शुभदायकौ ॥),
१३३.६
( ग्रह दशा अनुसार फल का विचार
-
पुनर्धनागमश्चापि दशायां भास्करस्य तु ।दिव्यस्त्रीदा चन्द्रदशा भूमिलाभः सुखं कुजे
॥),
१६४
( नवग्रह होम विधि
-
ताम्रकात्स्फटिकाद्रक्तचन्दनात्स्वर्णर्कादुभौ ।रजतादयसः शीशात्ग्रहाः कार्याः
क्रमादिमे ॥),
१६७
( ग्रह यज्ञ के अयुत,
लक्ष व कोटि नामक तीन प्रकार तथा होम विधि का वर्णन
-
सौम्ये गुरुर्बुधश्चैशे शुक्रः पूर्वदले शशी ॥आग्नेये दक्षिणे भौमो मध्ये
स्याद्भास्करस्तथा ।),
२९९ ( शिशु पीडक ग्रह व चिकित्सा का वर्णन ),
३००
( ग्रह बाधा से पीडित मनुष्य के लक्षण व रोगहारक मन्त्र तथा औषधि का वर्णन ),
३२१.२
( ग्रह - पूजा से ग्रहों की एकादश स्थान में स्थिति का उल्लेख
-
ग्रहपूजा रविर्मध्ये पूर्व्वाद्याः सोमकादयः ।।सर्व्व एकादशस्थास्तु ग्रहाः स्युः
ग्रहपूजनात् ।
),
कूर्म
१.४१
( अन्तरिक्ष में ग्रहों की सापेक्ष स्थिति व विस्तार का कथन-
द्वेलक्षे ह्युत्तरे विप्रा बुधो नक्षत्रमण्डलात् । तावत्प्रमाणभागे तु
बुधस्याप्युशनाः स्थितः ।।
),
१.४३.५
( ग्रह - पोषक सूर्य रश्मियों के नामों का कथन
-
हरिकेशस्तु यः प्रोक्तो रश्मिर्नक्षत्रपोषकः ।। विश्वकर्मा तथा रश्मिर्बुधं
पुष्णाति सर्वदा ।
),
१.४३.४२
( ग्रहों के रथों में अश्वों की संख्याओं का कथन
-
सोमपुत्रस्य चाष्टाभिर्वाजिभिर्वायुवेगिभिः । वारिजैः स्यन्दनो युक्तस्तेनासौ याति
सर्वतः ।।
),
गरुड
१.१७.५
( सूर्यार्चन विधि में ग्रहों के दिशा विन्यास का कथन
-
ऐशान्यां स्थापयेत्सोमं पौरन्दर्य्यां तु लोहितम् ।।आग्नेय्यां सोमतनयं याम्यां चैव
बृहस्पतिम् ।।
),
१.१९.६
( सर्पों के ग्रहों से तादात्म्य का कथन
-शेषोऽर्कः
फणिपश्चन्द्रस्तक्षको भौम ईरितः ।। कर्कोटो ज्ञो गुरुः पद्मो महापद्मश्च भार्गवः ।।),
१.५९.२६
( ग्रहों के तिथियों पर प्रभाव का कथन
-
तृतीया भूमिपुत्रेण चतुर्थी च शनैश्चरे ॥गुरौ शुभा पञ्चमी स्यात्षष्ठी
मङ्गलशुक्रयोः ॥
),
१.६०
( ग्रह दशा का निरूपण
-
षडादित्ये दशा ज्ञेया सोमे पञ्चदश स्मृताः ॥ अष्टावङ्गारके चैव बुधै सप्तदश स्मृताः
॥
),
१.६१
( जन्म राशि के अनुसार शुभ - अशुभ फल का कथन
-
हास्यावस्थं नता(क्रीडा)वस्थं प्रमोदावस्थमेव च ॥विषादावस्थभोगस्थे ज्वरावस्थं
व्यवस्थितम् ॥
),
१.६२.१४
( ग्रहों की चर,
मृदु आदि प्रवृत्तियों तथा तदनुसार कार्य प्रवृत्ति का कथन
-
चरः सौम्यो गुरुः क्षिप्रो मृदुः शुक्रो रविर्ध्रुवः ॥
शनिश्च दारुणो ज्ञेयो भौम उग्रः शशी समः ॥),
१.१०१
( ग्रह शान्ति का निरूपण
-
रक्तः शुक्लस्तथा रक्तः पीतः पीतः सितोसितः ॥ कृष्णः कृष्णः क्रमाद्वर्णा द्रव्याणि
मुनयस्ततः ॥
),
२.३२.११७/२.२२.६८(
शरीर में ग्रह मण्डल की स्थिति का
कथन -
नादचक्रे स्थितः सूर्यो बिन्दुचक्रे च चन्द्रमाः । लोचनस्थः कुजो ज्ञेयो हृदये च
बुधः स्मृतः ॥),
देवीभागवत
८.१६ ( चन्द्रादि ग्रहों की गति का वर्णन
-
यावतार्धेन चाकाशवीथ्यां प्रचरते रविः ॥ तं प्राक्तना वर्णयन्ति अयनं मुनिपूजिताः ।
),
८.१७.23 ( शिशुमार चक्र में ग्रहों के न्यास का वर्णन
-
मुखेष्वङ्गारकः प्रोक्तो मन्दः प्रोक्त उपस्थके ॥बृहस्पतिश्च ककुदि वक्षस्यर्को
ग्रहाधिपः ।
),
नारद
१.१३.४६
( विशेष ग्रह - नक्षत्र योग में दुग्ध,
दधि,
घृत और मधु से विष्णु के स्नान का फल
-
अर्द्धोदये च सूर्यस्य पुष्यार्के रोहिणीबुधे। तथैव शनिरोहिण्यां भौमाश्विन्यां
तथैव च ।..
),
१.५१.८०
( नव ग्रहों की पूजा विधि के अन्तर्गत प्रत्येक ग्रह की प्रतिमा का पृथक् - पृथक्
धातुओं से निर्माण,
ग्रह वर्ण के अनुसार पुष्प व वस्त्रार्पण,
समन्त्रक चरु का होम,
समिधा,
आहुति व दक्षिणा आदि का वर्णन-
ताम्रकाद्रजताद्रक्तचन्दनात् स्वर्णकादपि।हेम्नो रजतादयसः सीसात्कार्या शुभाप्तये ।),
१.५५.१४
( ग्रह ज्योतिष के वर्णनान्तर्गत ग्रहों के शील,
गुण,
स्वामी,
धातु,
वस्त्र,
ऋतु,
कालमान,
मैत्री तथा बल आदि का निरूपण
-
कालात्मार्को मनश्चन्द्रः कुजः सत्वं वचो बुधः ।। जीवो ज्ञानं सुखं शुक्रः कामो
दुःखं दिनेशजः ।।
),
१.५५.९७
( ग्रहों के स्वरूप व गुणों का वर्णन
-त्रिधानुपवृतिर्हास्यरुचिज्ञः
श्लिष्टवाक्तथा ।। पिंगके श्लक्षणो दीर्घः कफी धीमान्गुरुर्मतः ।। ),
१.५६.२४७
( ग्रहों के जन्म नक्षत्रों का कथन
-
भरण्यर्कदिने चंद्रे चित्राभौमे तु विश्वभम्। बुधे श्रविष्ठार्यमभे गुरौ ज्येष्ठा
भृगोर्दिने ।
),
१.५६.२७०
( ग्रह - गोचर का कथन ),१.६९
( ग्रह यन्त्र विधि,
पूजा विधि,
मन्त्र जप विधि का वर्णन
- सूर्यं च मूर्ध्नि वदने हृदि गुह्ये च पादयोः ।। सद्यादिपञ्च ह्रस्वाद्यान्
न्यसेन्ङे हृदयोंऽतिमान् ।।
),
१.८५.४२ ( ग्रह न्यास विधि का कथन
-
त्रिबीजस्वरपूर्वं तु रक्तसूर्यं हृदि न्यसेत् ।। तथा पवर्गपूर्वं तु शुक्लं सोमं
भ्रुवोर्द्वये ।।),
पद्म
१.३४.३०५ ( ग्रहों के सौम्यत्व करणोपाय - विधि का वर्णन
-
आदित्यं चैव सौवर्णं कृत्वा यत्नेन मानवः।
रक्तवस्त्रयुगच्छन्नं छत्रिकां पादुके तथा।),
१.८२ ( ग्रह पूजा विधि का वर्णन
-
शराकारं मंडलं तु बुधस्य परिकीर्तितं। हरिन्मणिसमैर्वर्णैश्चूर्णैः कुर्यात्तु
मंडलं
),
३.३१.१८२(शाकुनि ऋषि के ९ पुत्रों के नवग्रहों की भांति होने का उल्लेख -
जज्ञिरे तस्य रेवत्यां नव पुत्रा ग्रहा इव । ध्रुवः शीलो बुधस्तारो ज्योतिष्मानुत
पंचमः ।),
ब्रह्म
१.२१ ( ग्रहों की परस्पर दूरी के परिमाण का कथन
-
भूमेर्योजनलक्षे तु सौरं विप्रास्तु मण्डलम्।
लक्षे दिवाकराच्चापि मण्डलं शशिनः स्थितम्॥
),
ब्रह्माण्ड
१.२.२३.५३( ग्रहों के रथों का वर्णन
-
त्रिचक्रोभयतोऽश्वश्च विज्ञेयः शशिनो रथः ।। अपां गणात्समुत्पन्नो रथः साश्वः
ससारथिः ।।
),
१.२.२४.६५ ( सूर्य की सुषुम्ना,
हरिकेश प्रभृति ७ प्रमुख रश्मियों से ग्रहों की उत्पत्ति व पुष्टि का कथन-हरिकेशः
पुरस्ताद्य ऋक्षयोनिः स कीर्त्यते ।।दक्षिणे विश्वकर्मा तु रश्मिन्वर्द्धयते बुधम्
।।
),
१.२.२४.९३ ( ग्रहों के स्थानों का कथन
-
सहस्रांशोस्त्विषेः स्थानमम्मयं शुक्लमेव च ।।आप्यं श्यामं मनोज्ञस्य
पंचरश्मेर्गृहं स्मृतम् ।।
),
१.२.२४.८८ ( सूर्य के अदिति - पुत्र,
चन्द्रमा के धर्म - पुत्र,
शुक्र के भृगु - पुत्र,
बृहस्पति के अङ्गिरा - पुत्र,
बुध के त्विषि - पुत्र आदि होने का उल्लेख
-
त्विषिनामा धर्मसुतः सोमो देवो वसुः स्मृतः ।।शुक्रो देवस्तु विज्ञेयो
भार्गवोऽसुरयाजकः ।।),
१.२.२४.१३२ ( ग्रहों के उत्पत्ति नक्षत्रों के नामों का कथन
-
ग्रहश्चांगिरसः पुत्रो द्वादशार्चिर्बृहस्पतिः ।।
फाल्गुनीषु समुत्पन्नः पूर्वासु च जगद्गुरुः ।।
),
३.४.४४.७६ ( ग्रह न्यास का कथन
-हृदयाधो
रविं न्यस्य शीर्ष्णि सोमं दृशोः कुजम् ॥हृदि शुक्रं च हृन्मध्ये बुधं कण्ठे
बृहस्पतिम् ।),
भविष्य
१.३४.२२
( सर्पों की ग्रहों से सारूप्यता
-
अनन्तं भास्करं विद्यात्सोमं विद्यात्तु वासुकिम् ।तक्षकं भूमिपुत्रं तु कर्कोटं च
बुधं विदुः । ।
),
१.५६.२१
( ग्रह शान्ति कर्म की आवश्यकता,
महिमा,
ग्रह शान्ति कर्म के अन्तर्गत समिधा,
दक्षिणा,
भोजनादि का वर्णन
-
अर्कमय्यो रवेः कार्या पालाश्यः शशिनः स्मृताः । खादिर्यश्चैव भौमाय
आपामार्ग्योऽब्जसूनवे । ।
),
१.१२५.४३
( ग्रहों के सुतत्व :कश्यप -सुत सूर्य,
धर्म - सुत सोम,
प्रजापति - सुत शुक्र व बृहस्पति आदि का उल्लेख
-
कश्यपस्य सुतः सूर्यः सोमो धर्मसुतः स्मृतः । देवासुरगुरू द्वौ तु नामतस्तौ१
महाग्रहौ । ।
),१.१७५.५०
( ग्रहों से ग्रह पीडा शान्ति हेतु प्रार्थना
-
सूर्यार्चनपरो नित्यं शुक्रः शुक्लनिभस्तदा ।।नीतिशास्त्रपरो नित्यं ग्रहपीडां
व्यपोहतु ।।
),
१.२०६.२८
( ग्रहों के बीज,
रूप,
मुद्रा तथा वर्ण का कथन
-
तथैकवक्त्रं द्विभुजं सोमपंकजकंधरम् ।। मंडलेन च रूपं तु मध्यस्थं रक्तवाससम् ।।
),
२.१.४.३६
( ग्रहों की आपेक्षिक स्थिति का उल्लेख
-
नक्षत्रमंडलं कृत्स्नं सोमादूर्ध्वं प्रसर्पति ।।नक्षत्रेभ्यो बुधश्चोर्ध्वं
बुधादूर्ध्वं तु भार्गवः ।।
),
३.४.१७.४८ ( पृथ्वी,
जल आदि पांच तत्त्वों से मङ्गल,
शुक्र आदि ५ ग्रहों की उत्पत्ति का उल्लेख
-
जलदेव्यास्ततो जातः शुक्रो नाम महाग्रहः ।।वह्निदेव्या ततो जातश्चाहं तत्र महाग्रहः
।।
),
३.४.२५.३४ ( ब्रह्माण्ड शरीर के अङ्गों से ग्रहों की उत्पत्ति
-
ब्रह्माण्डदेहतो जातस्सूर्योऽहं चाक्षुषप्रदः ।तवाज्ञया ततं विश्वं मनुरूपाय ते नमः
। ।
),
४.११३
( वार,
ग्रह,
नक्षत्र योग के अनुसार ग्रह - नक्षत्र व्रत का वर्णन-
अगाधबुद्धिगांभीर्य देवाचार्य नमोऽस्तु ते ।।शुक्रं ज्येष्ठासु संगृह्य
क्षपयेन्नक्तभोजनैः ।।
),
४.१४१
( नव ग्रह लक्ष होम विधि के वर्णनान्तर्गत ग्रहों के अधिदेवता,
वर्ण,
नैवेद्यादि का कथन
-
ग्रहान्ग्रहाधिदेवांश्च स्थाप्य होमं समारभेत् ।।ग्रहयज्ञस्त्रिधा प्रोक्तः
पुराणश्रुतिकोविदैः ।।
),
४.१४१.१२(
ग्रहों का दिशाओं में विन्यास,
ग्रहों हेतु देय द्रव्य
-
मध्ये तु भास्करं विद्याल्लोहितं दक्षिणेन तु ।।उत्तरेण गुरुं विद्याद्बुधं
पूर्वोत्तरेण तु ।।
),
भागवत
५.२२.13 ( विभिन्न ग्रहों की स्थिति व गति का वर्णन
-
उशनसा बुधो व्याख्यातस्तत उपरिष्टाद् द्विलक्षयोजनतो बुधः सोमसुत उपलभ्यमानः
प्रायेण शुभकृद्यदार्काद् व्यतिरिच्येत
),
मत्स्य
१७.५६ ( श्राद्ध क्रिया में ग्रहबलि का उल्लेख
-
उच्छेषणन्तु तत्तिष्ठेद्यावद्विप्रा विसर्जिताः।ततो ग्रहबलिं कुर्यादिति
धर्म्मव्यवस्थितिः ।।),
२४.४६ ( रजि - पुत्रों द्वारा इन्द्र के राज्य - च्युत होने पर बृहस्पति द्वारा
ग्रह शान्ति विधान तथा पौष्टिक कर्म द्वारा इन्द्र को बल सम्पन्न बनाने का उल्लेख
-
ततो बृहस्पतिः शक्रमकरोद् बलदर्पितम्।ग्रहशान्तिविधानेन पौष्टिकेन च
कर्मणा।।
),
९३.४ ( नवग्रह शान्ति होम विधि
-
ग्रहयज्ञस्त्रिधा प्रोक्तः पुराणश्रुतिकोविदैः।
प्रथमोऽयुतहोमः स्याल्लक्षहोमस्ततः परम्।।),
९३.१९ ( नव ग्रह शान्ति हेतु ओदन विशेष का कथन
-
गुड़ौदनं रवेर्दद्यात् सोमाय घृतपायसम्।अङ्गारकाय संयावं बुधाय
क्षीरषष्टिके।।
),
९३.२७ ( ग्रह शान्ति हेतु समिधा विशेष व मन्त्र विशेष का वर्णन
-
अर्कः पालाशखदिरावपामार्गोऽथपिप्पलः।औदुम्बरः शमीदूर्वा कुशाश्च समिधः
क्रमात्।।
),
९४
( नवग्रहों के स्वरूपों का वर्णन
-
पद्मासनः पद्मकरः पद्मगर्भसमद्युति।सप्ताश्वः
सप्तरज्जुश्च द्विभुजः स्यात् सदा रविः।।),
१२७
( ग्रहों के रथों का वर्णन
-
अथ तेजोमयः शुभ्रः सोमपुत्रस्य वै रथः।।युक्तोहयैः विशङ्गैश्च दशभिर्वातरंहसैः।
),
२३९ ( ग्रह यज्ञ विधान का वर्णन
-
ग्रहयज्ञः सदा कार्यो लक्षहोमसमन्वितः। नदीनां सङ्गमे चैव सुराणामग्रतस्तथा ।।
),
मार्कण्डेय ६८/७१.२६
( उत्तम राजा द्वारा ऋषि से पत्नी के अप्रिय व्यवहार का कारण पूछना,
ऋषि द्वारा पाणिग्रहण काल में ग्रहों की विपरीत स्थिति को अप्रिय व्यवहार का हेतु
निरूपित करना
-
पाणिग्रहणकाले त्वं सूर्यभौमशनैश्चरैः । शुक्रवाचस्पतिभ्याञ्च तव भार्यावलोकिता॥
),
लिङ्ग
१.५७ ( ग्रहों के रथों तथा गमन का वर्णन
-
अष्टभिश्च हयैर्युक्तः सोमपुत्रस्य वै रथः।। वारितेजोमयश्चाथ पिशङ्गैश्चैव शोभनैः।।
),
१.६०.१९(सुषुम्नो
हरिकेशश्च विश्वकर्मा तथैव च।।विश्वव्यचाः पुनश्चाद्यः सन्नद्धश्च ततः परः।।..) ,
२.१२.११
( सूर्य की श्रेष्ठ रश्मियों के ग्रह योनि,
ग्रह पोषक होने का कथन
-
दिवाकरात्मनस्तस्य हरिकेशाह्वयः करः।। नक्षत्रपोषकश्चैव प्रसिद्धः परमेष्ठिनः।।
),
१.६१ ( ग्रहों के स्थान,
वर्ण तथा उत्पत्ति आदि का कथन
-
घनतोयात्मकं तत्र मंडलं शशिनः स्मृतम्।।घनतेजोमयं शुक्लं मंडलं भास्करस्य
तु।।
),
वायु
३०.१४६ ( दक्ष यज्ञ विध्वंस के समय ग्रह,
नक्षत्र,
तारकादि के प्रकाशहीन हो जाने का उल्लेख
-
अग्नयो नैव दीप्यन्ते न च दीप्यन्ति भास्कराः।ग्रहा
नैव प्रकाशन्ते नक्षत्राणि न तारकाः ।।
),
५०.९९ ( अतिरिक्त ग्रह - पोषक रश्मि नामों का वर्णन ),
५२.५०
( ग्रहों के रथों का वर्णन-इत्येष
एकचक्रेण सूर्यस्तूर्णं रथेन तु।
भद्रैस्तैरक्षतैरश्वैः सर्पतेऽसौ दिवि क्षये ।।
),
५३.२९ (ग्रहों की प्रकृति का कथन-सुरसेनापति
स्कन्दः पठ्यतेऽङ्गारको ग्रहः ।नारायणं बुधं प्राहुर्देवं ज्ञानविदो विदुः
।।
),
५३.१०५ ( ग्रहों की अर्चि संख्या व उत्पत्ति नक्षत्रों के नामों का कथन
-
ग्रहश्चाङ्गिरसः पुत्रो द्वादशार्च्चिर्बृहस्पतिः।
फाल्गुनीषु समुत्पन्नः सर्वासु च जगद्गुरुः ।।
),
१०१.१३१ ( ग्रहों की अन्तरिक्ष में सापेक्ष स्थिति का कथन
-
ताराग्रहाणां सर्व्वेषामधस्ताच्चरते बुधः। तस्योर्द्ध्वञ्चरते
शुक्रस्तस्मादूर्द्ध्वं च लोहितः ।।
),
विष्णु
१.८.११
( ग्रहों के रुद्र - सुत होने का उल्लेख-
भवं शर्वमथेशानं तथा पशुपतिं द्विज।....शनैश्चरस्तथा
शुक्रो लोहिताङ्गो मनोजवः । स्कन्दः सर्गोऽथ सन्तानो बुधश्चानुक्रमात्सुताः ॥
),
२.७.५
( ग्रहों के संस्थान तथा प्रमाण का निरूपण
-
लक्षाद्दिवाकरस्यापि मण्डलं शशिनः स्थितम् ।
),
२.१२
( नवग्रह रथ स्वरूप का वर्णन
-
वाय्वग्निद्रव्यसंभूतो रथश्चन्द्रसुतस्य च।पिशंगैस्तुरगैर्युक्तः
सोष्टाभिर्वायुवेगिभिः।।
),
विष्णुधर्मोत्तर
१.८५
( ग्रह - नक्षत्रादि से शुभ - अशुभ परिज्ञान का वर्णन
-
चित्रायां लोहितो यत्र मूले देवगुरुस्तथा ।।भार्गवश्च श्रविष्ठासु तदा घोरं भयं
भवेत् ।।
),
१.९१
( ग्रह पीडा विनाशक ग्रह - स्नान का कथन
-
गोरोचनं नागमदं शतपुष्पा शतावरी ।। विन्यस्य राजते कुम्भे शुक्रपीडानिवारणम् ।।
),
१.९५
( ग्रह - आवाहन मन्त्र का कथन
-
एहि मे भगवन्भौम अङ्गारक महाप्रभ ।। त्वयि सर्वं समायत्तं भूतलेस्मिञ्छुभाशुभम् ।।),
१.९६.३
( पृथक् - पृथक् ग्रहों को पृथक् - पृथक् चन्दनादि प्रदान करने का उल्लेख
-सूर्याय
कुङ्कुमं देयं कर्पूरं शशिने तथा ।।भौमाय चन्दनं रक्तं चागुरुं शशिजाय च ।।),
१.९७+
( पृथक् - पृथक् ग्रहों को पृथक् - पृथक् पुष्प,
धूप,
दीप,
नैवेद्य,
पान,
होमद्रव्य तथा होममन्त्र प्रदान करने का वर्णन-रक्तपद्मानि
सूर्यस्य श्वेतपद्मानि चेन्दवे ।।
बन्धूकानि च भौमाय बुधायेन्दीवराणि च ।।
),
१.९८(धूपं
त्वगुरुरर्काय नमेरुं च तथेन्दवे ।।भौमाय गुग्गुलुं दद्यात्सर्जं दयाद्बुधाय च ।।),
१.९९(गुडौदनं
गुडापूपा यावकं गुडपायसम् ।। कृसरं च तथा देयं भूमिपुत्राय पार्थिव ।।),
१.१०० (भूमिपुत्राय
खर्जूरं मार्द्वीकं शशिजाय च।।जीवाय च तथा तक्रं शुक्रायेक्षुरसं तथा ।।),१.
१०१
(अर्कः
पलाशः खदिरश्चापामार्गो ऽथ पिप्पलः ।।उदुम्बरश्शमीदूर्वाः कुशाश्चेति यथाक्रमम् ।।,
समिदर्थं प्रशस्यन्ते सूर्यादीनां नराधिप ।।),
१.१०३
( ग्रहों को देय दक्षिणा का कथन
-
रक्तां वत्सयुतां धेनुं दद्यादर्काय पार्थिव ।।शङ्खं दद्यान्नरेन्द्रेण दक्षिणार्थं
निशाभृतः ।।
),
१.१०४
( पृथक् - पृथक् दिशा में पृथक् - पृथक् ग्रह द्वारा रक्षा की प्रार्थना
-
ध्रुवस्त्वामूर्ध्वतः पातु पूर्वतः पातु भास्करः ।।भौमो दक्षिणतः पातु पश्चात्पातु
शनैश्चरः ।।
),
१.१०५
( ग्रह शान्ति कर्त्तव्यता का निरूपण
-
यात्राकाले तथा कार्य्या रिपूणां क्षयमिच्छता ।।रणकाले तथा कार्य्या संग्रामे
जयमिच्छता ।।),
१.१०६ ( ग्रह सम्भव / जन्म का वर्णन ),
१.१०६.२४(
ग्रहों की आपेक्षिक स्थिति का कथन-
तस्याधस्ताद्भचक्रञ्च तस्याधस्ताच्छनैश्चरः ।।तस्याधस्तात्तथा
जीवस्तस्याधस्तात्कुजः स्मृतः ।।
),
१.२३०
( कुमार - नाश हेतु शक्र - प्रेरित ग्रहों की शान्ति हेतु स्कन्द द्वारा अन्य अनेक
ग्रहों की सृष्टि का कथन-
स्कंदो विशाखश्च तथा नैगमेयस्तथैव च ।।भीमो भीमकरः क्रव्यो निरतः क्रोश एव च ।।
),
१.२३१
(ग्रहाविष्ट पुरुषों के लक्षण-रमते
नृत्यति शुचिस्तथा हसति गायति ।।
),
१.२३२
( ग्रह बाधा प्रतिषेध विधि
-चौरकां
विष्णुदत्तां च वृष्टिकाण्डीं च चूर्णयेत् ।।
पुराणमेभिर्विपचेद्घृतं तोये चतुर्गुणे ।।),
२.१६९ ( ग्रह - गति का वर्णन ),
३.६९
( भौमादि ग्रहों के रूप निर्माण का कथन-तप्तजाम्बूनदः
कार्यो द्विभुजश्च बृहस्पतिः ।। पुस्तकं चाक्षमालां च करयोस्तस्य कारयेत् ।।
),
३.१०४.२२
( ग्रह आवाहन मन्त्रों का वर्णन-एहि
मे रत्नबहुले बहुरूपे महाबले।।
ग्रहण अग्नि २१४.२० ( देहमध्य में प्राणवायु का आयाम सोमग्रहण व देहातितत्त्व का आयाम आदित्य ग्रहण होने का कथन ), पद्म ४.१०.२२ ( चन्द्र - सूर्य ग्रहण पर स्नान, दानादि का माहात्म्य ), ब्रह्मवैवर्त्त २.३१.१२ ( चन्द्र - सूर्य ग्रहण में भोजन से असंतुद नरक प्राप्ति का उल्लेख ), ४.७९ ( जमदग्नि के महारास रसोपभोग में विघ्न उपस्थित करने पर जमदग्नि द्वारा भास्कर को पापदृश्य व राहुग्रस्त होने का शाप, जमदग्नि - भास्कर आख्यान ), ४.८०.१७ ( भाद्रपद चतुर्थी में चन्द्रमा द्वारा बृहस्पति - पत्नी तारा का बलात् हरण, क्रुद्ध तारा द्वारा चन्द्रमा को राहुग्रस्त तथा पापदृश्य होने का शाप ), भविष्य ४.१२५ ( चन्द्रादित्य ग्रहण स्नान विधि व माहात्म्य का वर्णन ), भागवत १०.८२ ( सूर्य ग्रहण पर कुरुक्षेत्र में यादवों व पाण्डवों द्वारा स्नानादि का कथन ), मत्स्य ६७ ( सूर्य व चन्द्र ग्रहण के समय स्नान की विधि व माहात्म्य का वर्णन ), वायु ६९.३३७/२.८.३३७( इरा के ग्रहणशीला होने का उल्लेख ), विष्णुधर्मोत्तर २.१२०.१३ ( चन्द्र व सूर्य ग्रहण में भोजन करने से मनुष्यों के कुञ्जर योनि प्राप्ति का उल्लेख ), स्कन्द ५.३.५१.५९ ( सूर्य व चन्द्र ग्रहण पर पृथिवी रूपा गौ दान का फल ), ५.३.६०.६९ ( सूर्य ग्रहण के समय नर्मदा तट पर रवि तीर्थ में जाने पर कुरुक्षेत्र के समान फल प्राप्ति का कथन ), ५.३.८५ ( सूर्यग्रहण पर सङ्गम में स्नान का माहात्म्य ), ५.३.१२१.१८ ( चन्द्रहास तीर्थ में चन्द्र व सूर्य ग्रहण में स्नान से पापों से मुक्ति का कथन ), ५.३.१३९.११ ( सोमतीर्थ में चन्द्र - सूर्य ग्रहणादि में योगी को भोजन देने का निर्देश ), ५.३.१४२.९७ ( रुक्मिणी तीर्थ में स्नान से चन्द्र व सूर्य ग्रहण काल में तीर्थों में स्नान के फल की प्राप्ति ), ५.३.१४६.१०६ ( अस्माहक तीर्थ में सूर्य ग्रहण आचरण से विष्णु लोक की प्राप्ति का कथन ), ५.३.१९०.२५ ( सूर्य व चन्द्र ग्रहण में चन्द्रहास तीर्थ में स्नान का माहात्म्य ), ७.१.१७.१८२ ( सूर्य ग्रहण के कारण का कथन, राहु द्वारा अमृत पान ), ७.३.२६ ( सूर्य ग्रहण पर कनखल तीर्थ में श्राद्ध का फल व माहात्म्य ), ७.३.५१ ( चन्द्रग्रहण पर चन्द्रोद्भेद तीर्थ में स्नान का माहात्म्य ) । grahana This page was last updated on 02/26/23. |